Día de Muertos

In Mexico viert men feest op 1 & 2 november: het is Día de Muertos, de Dag van de Doden. Voor veel Mexicanen een bijzonder feest waarbij overleden dierbaren, zowel mens als dier, worden herinnerd. Hun leven wordt gevierd! Dus niet op een verdrietige manier, maar juist met veel gezelligheid. Men komt samen, haalt herinneringen op, er is lekker eten, vrolijke muziek en de huizen en straten worden kleurrijk versierd met talloze slingers en vlaggetjes. In Mexico City trekken grote parades door de stad. Iedereen is kleurrijk en prachtig uitgedost!  

Op straat en in huis worden skeletten en doodshoofden neergezet; winkels en markten verkopen snoep en speelgoed in de vorm van macabere doodssymbolen zoals suikerschedeltjes, skeletpoppen, doodskisten en voorstellingen van de dood La Muerta.  

Tijdens Día de Muertos brengt jong en oud een bezoek aan het familiegraf. Deze graven worden met zorg schoongemaakt, er worden herinneringen opgehaald en ook hier wordt het leven van de overledenen met bloemen, eten, drank en muziek uitbundig gevierd. 

Familie bezoekt een graf op Allerzielen / Día de Muertos. Fotograaf Ted Leyenaar, 1975, RV-13788-420-723 

Día de Muertos is een feest waarin rituelen uit verschillende religies samengaan: de middeleeuwse Spaans-Europese katholiek traditie om de overleden zielen te eren en de Precolumbiaans dodencultus. Onder andere de Azteken, Maya en Purépecha vereerden op vaste momenten in het jaar hun voorouders met rituelen en festiviteiten waarbij hun schedels werden opgesteld. De godin Mictecacihuatl, de 'dame van de doden' die de botten van de doden bewaakte en over het leven na de dood heerste, speelde een belangrijke rol in het leven van de Azteken. 

De Spaanse veroveraars in Zuid-Amerika combineerden deze voorouderverering met de katholieke tradities van Allerheiligen en Allerzielen. Tijdens Allerheiligen worden katholieke heiligen herdacht; tijdens Allerzielen worden wereldwijd alle overledenen herdacht, met gebeden en een bezoek aan het kerkhof. 

Op Día de Muertos keren de zielen van de dierbare overledenen even terug naar hun familie en worden gastvrij en liefdevol verwelkomt. Graven worden schoongemaakt en vrolijk versierd met kaarsen, kransen, bloemen en papieren knipsels. Er worden familiefeestjes -ook op het kerkhof- gevierd met lekker eten, drinken: men danst, zingt en er is vuurwerk! 

De zielen van overledenen krijgen offers aangeboden zoals kleding, hun lievelingseten, drank en andere kleinigheden. Thuis worden altaren ingericht voor overleden familieleden met foto’s, wierook, kaarsen en cempasúchil; een opvallende oranjekleurige bloem met een bijzondere geur die de doden  zouden kunnen helpen hun weg terug naar huis te vinden.  

Papierknipsel, circa 1978, TM-5055-1

Tijdens de Day of the Dead levert men in stedelijk Mexico op een humoristische manier sociaal maatschappelijk commentaar op de actualiteit. Met spotgedichten en cartoons in de krant, waarin skeletten afgebeeld in alledaagse situaties de hoofdrol spelen. Skeletpoppen worden aangekleed als echte mensen, zoals brandweerman of muzikant, of ze beelden een ongemakkelijke confrontatie uit in huiselijke sfeer. 

De taferelen van papier-maché zien er altijd vrolijk uit en geven een ironisch commentaar op het dagelijkse leven, gebeurtenissen, bekende personen en menselijke karaktertrekken... wetende dat uiteindelijk natuurlijk iedereen hetzelfde lot wacht. 

Hieronder zie je een afbeelding van een levensgroot orkest van papier-marche dat te zien is in Museum Volkenkunde - je kunt ze bekijken in de Midden en Zuid-Amerika zaal. 

Collectieobjecten hieronder, van links naar rechts:

- Motoragenten zijn in Mexico-Stad niet geliefd, maar wel overal aanwezig. Ca. 1990 gemaakt, TM-5290-278

- Twee skeletjes liggen in een bed, en een boze echtgenoot staat aan het voeteneinde. Op het tafeltje ligt een bh. Ca. 1990.TM-5290-32

- Op deze levensboomkandelaar van aardewerk (ca. 1970) is een orkestje afgebeeld, met een mandoline en twee gitaren, rond een lachende zon en met een bladerkrans, bloemen en rozetten. Een orkest met musicerende skeletpoppen is een populair thema. RV-4514-133

Naast de papier-maché poppetjes zijn kijkkastjes ook razend populair in Mexico. Kijkkastjes met daarin een voorstelling met skeletpoppen zijn er in allerlei vormen en afmetingen en worden het hele jaar door verkocht. De meeste worden in ateliers in de Pueblo-deelstaat gemaakt. 

Deze vrolijke tafereeltjes leveren net als de skeletpoppen ironisch en soms ook politiek commentaar op het dagelijkse leven, gebeurtenissen, bekende personen en menselijke karaktertrekken. 

Dit prachtige kijkkastje aan de linkerkant uit 1993 geeft de inhoud niet meteen prijs. Als je aan een hendeltje draait dan heffen de skeletjes hun armen en rijst het skelet uit de doodskist omhoog. TM-5527-4

Op rechts zie je een open kijkkastje uit 1998 met een barman en drie klanten - ze drinken een potje bier. Door aan een hendeltje te draaien bewegen de armpjes omhoog. Het woord Fandango verwijst waarschijnlijk naar een oud gezegde este mundo es un fandango - ‘al het aardse vergaat’. TM-5777-7

Een skeletpop die je tijdens Dia de Muertos echt overal ziet is La Calavera Catrina (de elegante schedel), een rijke upperclass vrouw met een grote hoed, een slank figuur en een mooie jurk. Jose Guadalupe Posada tekende haar in 1913 om uit te drukken dat ook mensen met veel geld of prententies zullen sterven. 

TM-5290-274

Dat La Calevera Catrina een bijzonder populaire Mexicaanse verschijning is, bewijst ook een hele grote muurschildering die Diego Rivera (kunstenaar en echtgenoot van Frida Kahlo) maakte in 1947-1948 in Hotel del Prado in Mexico-City.

Beeld: Goldenmonkey 

Wil jij thuis ook Día de Muertos vieren en iets lekkers of moois maken ter ere van jouw overleden dierbaren? Bekijk dan de speciale Feestkeuken video waarin je samen met Diederik en gastkok Edoardo een suikerschedel gaat maken. Of maak je eigen papel picado feestslinger en bekijk onze andere thuisactiviteiten die we speciaal voor Día de Muertos hebben bedacht.