Blog 006: De Chinese wijk (Tôjin yashiki)

Door de prominente weergave van Deshima en de Nederlandse vlaggen op het kamerscherm, lijken we vaak te vergeten dat er ook Chinese handelaren aanwezig waren in Nagasaki. En veel meer dan Nederlanders. Want waar de Nederlandse handel zeker een belangrijke impact had op de stad Nagasaki, en op Japan als geheel, was de handel met de Chinezen in de stad veel uitgebreider. Toch ligt de Chinese wijk, die qua regelgeving veel leek op Deshima, vaak beetje in de hoek verstopt op de vele afbeeldingen die we hebben van Nagasaki.* Om deze reden is voor deze blogpost de Chinese handel die in Nagasaki plaatsvond voor een keer het middelpunt. Op het kamerscherm door Keiga is de Chinese wijk te zien op het paneel geheel links. Eén paneel rechts daarvan ligt het rechthoekige kunstmatige eiland waar de Chinese pakhuizen stonden. 

Zoals in blog 004 besproken onderhield Japan tijdens de Tokugawa-periode contact met China, Korea, Nederland en het Riukiu koninkrijk (tegenwoordig de eilanden van Okinawa in het zuiden van Japan). Maar van deze vier landen had de Tokugawa-overheid alleen met Korea officieel diplomatiek contact. Het Riukiu koninkrijk was een vazal van zowel Japan en China gedurende deze periode. Net als met Nederland liep het contact met China alleen via handelaren, er was geen officieel diplomatiek contact tussen de landen.  

Een belangrijke reden voor het ontbreken van officieel contact was dat van Japan verwacht werd dat ze tribuut zouden betalen aan het Chinese keizerrijk. Veel Oost-Aziatische landen deden dit en in ruil erkende China de machthebbers van deze landen. In de praktijk betekende dit dat Oost-Aziatische landen de keizer van China als de belangrijkste machthebber erkenden. Maar omdat Japan zelf ook een keizerlijk huis had, zag de Tokugawa-overheid zo’n ondergeschikte positie niet zitten en weigerde men een dergelijke relatie aan te gaan.

Hoewel de Nederlandse handelaren al vanaf 1641 gebonden waren aan Deshima konden de Chinese handelaren zich aanvankelijk nog vrij bewegen door Nagasaki. Maar het verplaatsen van de internationale handel naar Nagasaki had een groot effect op de stad. Waar er eerst misschien enkele tientallen Chinezen in de stad woonden, steeg dit aantal binnen een paar decennia naar meer dan tweeduizend. Deze toename van buitenlanders maakte van Nagasaki in korte tijd de meest internationale stad van Japan. Chinese invloeden verspreidden zich door de stad en er was een grote import van Chinese kunsten, literatuur en andere culturele objecten. Maar deze toename aan Chinese inwoners bracht ook problemen met zich mee voor de Tokugawa-ambtenaren. De Chinezen woonden verspreid over de hele stad waardoor het moeilijk was om overzicht te houden op de grote instroom van goederen.  

De handel tussen China en Japan was veel groter dan de handel tussen Nederland en Japan. Jaarlijks voeren slechts maximaal vier Nederlandse schepen naar Japan, terwijl er tientallen Chinese schepen aankwamen in dezelfde tijdsperiode. In de late zeventiende eeuw gingen er soms jaarlijks meer dan honderd Chinese schepen naar Nagasaki, voornamelijk om koper en zeevruchten in te kopen. De Chinese handelaren verkochten voornamelijk zijde, suiker en Chinese medicijnen aan de Japanners. Door het gebrek aan overzicht op deze kwantitatief grote handel vond er veel illegale smokkel plaats rondom Nagasaki.  

Om deze reden werd er in 1689 besloten om de Chinese wijk Tôjin yashiki (letterlijk ‘Residentie van de Chinezen’) aan te leggen en werden de Chinese handelaren verplicht zich hier te vestigen. Net als de Nederlanders waren ook zij nu gebonden aan een omheind complex. Deze wijk van de Chinezen was qua formaat wel een stuk groter en bevatte ook tempels (schrijnen), marktstalletjes en een badhuis. De Chinese wijk had zoals gezegd ook veel meer inwoners dan Deshima, waar hooguit een paar tientallen Nederlanders en tot slaaf gemaakte bedienden verbleven. Deze wijk bleef bestaan tot de gedwongen openstelling van Japan midden jaren 1850 en werd daarna officieel ontmanteld in 1868. Tegenwoordig zijn nog overblijfselen van deze wijk te zien in Nagasaki, met name vier tempels (schrijnen) en enkele gebouwen. Tegenwoordig worden er activiteiten ondernomen om de tempels (deels) te conserveren en restaureren, en deze historische plaats binnen Nagasaki duidelijker te markeren. Verder is de locatie van het kunstmatige eiland voor de pakhuizen Shinchi (‘Nieuwe grond’) nu de ‘China town’ van Nagasaki. Het is opgeslokt door de rest van de stad, maar de rechthoekige buitenlijnen ervan zijn nog duidelijk herkenbaar. In plaats van pakhuizen vindt men er nu diverse Chinese winkels en restaurants die unieke lokale Chinees-Japanse gerechten serveren. Daarmee blijft de doorlopende impact van China op Nagasaki duidelijk te proeven. 

[*] Deze tekst is gebaseerd op eigen onderzoek en M.B. Jansen (1992), China in the Tokugawa World (Harvard University Press) en  G.C. Gunn, ‘The Chinese of Nagasaki and their Social and Commercial Activities’, in: G.C. Gun, World Trade Systems of the East and West (Leiden 2013) pp. 168-193.

Conservator Oost-Azië Daan Kok en Research Associate RCMC/Japan Davey Verhoeven bloggen maandelijks over de restauratie en over de resultaten van hun onderzoek naar het scherm. Die blogposts zijn te vinden op deze overzichtspagina.