het-plukken-van-theebladeren
Auteur: Daan Kok

Time for tea

Zo, staan de rotsjes in de koelkast? Of had je er net als kok Edwin al stiekem een geproefd? Gelukkig hoeven ze er maar een half uurtje in. Precies genoeg tijd om even rustig een kopje thee te zetten en dit Wereldverhaal te lezen. Je mág natuurlijk ook wachten totdat de Rochers opgesteven zijn: smaakt het verhaal dubbel zo lekker!

It's everywhere

Matcha is Japanse gemalen groene thee. Vandaag de dag is matcha wereldwijd superpopulair. Je kunt het zo gek niet bedenken of er bestaat een variant met matcha erin: matcha ijs, matcha cake en natuurlijk matcha chocoladerotsjes. Maar ook matcha dagcrème of shampoo. De beste matcha is peperduur en heel subtiel van smaak. Er is dus een flinke hoeveelheid nodig om iets die typische smaak of geur te geven. Daarom wordt in al die producten juist de minder goede matcha, met sterkere smaak, gebruikt.

Chinese verkwikker

Er wordt vaak gedacht dat matcha oorspronkelijk uit Japan komt. Het woord matcha is ook wel Japans, maar de geschiedenis van deze thee begint rond de tiende eeuw in China. Een paar eeuwen later namen Japanse boeddhisten de groene thee vanuit China, waar zij het Zenboeddhisme bestudeerd hadden, mee terug naar huis. Gemalen groene thee wel te verstaan, want die is extra sterk en dat hielp om wakker te blijven tijdens het mediteren. Tenminste, zo gaat het verhaal. 

Het theepoeder wordt in een fraaie theekom in wat warm water (niet heet, dan wordt het te bitter!) schuimig geklopt met een bamboe theeklopper. Deze methode werd ook vast onderdeel van de Japanse theeceremonie.

Courtisane
Courtisane opent busje met matcha poeder, de theeklopper staat klaar naast de kom; Japan; c. 1826; kleurenhoutsnede; RV-1-4470-14

Rustig malen

Groene thee bestaat uit geoogste blaadjes van de theeplant. Maar dat is nog geen matcha. Daarvoor moet de thee eerst gestoomd, gedroogd, en vervolgens vermalen worden. Dat gebeurt tegenwoordig veelal met grote machines, maar vroeger gebruikte men daar theemolens voor zoals deze van steen.

Zo’n molen bestaat uit een ronde maalsteen met een geul eromheen voor het opvangen van het poeder. In het midden staat een houten pen en daarover wordt de bovenste maalsteen geplaatst. De droge theebladeren gaan in de komvormige bovenkant. Door de steen aan de greep rond te draaien komen de blaadjes tussen beide stenen terecht en worden zo fijngemalen tot poeder.

stenen-theemolen
Stenen theemolen; Japan; rond 1826; RV-360-2118

Op deze foto van een eeuw geleden zie je een jongen die met zo’n molen theeblaadjes tot matcha aan het malen is. Als je te snel maalt wordt de steen te warm en dat is slecht voor de smaak. Omdat je zo rustig moet malen is het een meditatief klusje. Maar als je er niet af en toe zelf een slok sterke groene thee bij neemt, kan dit dus ook een slaapverwekkend werkje zijn.

jongen-die-groene-thee-maalt
Fotograaf onbekend; Japan; ca. 1915; RV-A390-245
Open gallery
Twee netsuke van monnik slapend op theemolen. Links van hout, rechts van ivoor; Japan; 1770-1800; 7009-1 en 7009-2


Het onderwerp van een monnik die in slaap valt boven een theemolen komt dan ook vaak voor in humoristische netsuke, fijn gesneden miniatuurbeeldjes die mannen als accessoire aan de band van hun kimono droegen.

Smokkelwaar

Een van de belangrijke verzamelaars van de wereldberoemde Japancollectie van ons museum was Philipp Franz von Siebold (1796-1866), arts en plantkundige. Siebold had daarom een grote interesse in kruiden en planten, waaronder de theeplant die in Japan groeide. Hij smokkelde zelfs theezaden naar Indonesië, waar zo al snel grootschalige teelt op gang kwam.

glazen-stopfles-thee
Glazen stopfles met thee ‘Shiraōgi’; Japan; rond 1826; RV-1-837

T.H.T.

Verder kocht Von Siebold veel thee van allerlei verschillende soorten kwaliteiten, en bewaarde die in glazen stopflessen of in de originele papieren zakjes waarin de thee verhandeld werd. Deze theemonsters worden nog altijd bewaard in Museum Volkenkunde, al hebben de blaadjes hun groene kleur na twee eeuwen inmiddels wel verloren.

Dit pakje thee werd door een tijdgenoot van Von Siebold verzameld, te weten het ‘opperhoofd’ van de Nederlandse handelspost Deshima, Jan Cock Blomhoff (1779-1853). Zelfs het originele touwtje waarmee het papieren zakje dichtgebonden werd, is nog aanwezig.

pakje-japanse-thee
Pakje Japanse thee van de hoogste kwaliteit, ongemalen; Japan; rond 1820; RV-360-2143

Schepje thee in je koffie?

Japanse thee wordt dus al eeuwen geëxporteerd, maar de globalisering van tegenwoordig geeft matcha wel een enorm bereik. In Japan worden dus ook fabrieken opgezet waar een steeds groter deel van de theeoogst tot matcha vermalen wordt. De beste blaadjes voor de theeceremonie, en een kwaliteit lager in je matcha latte. 

Meer weten over Japanse thee? In de Japan/Korea-zaal van Museum Volkenkunde vind je historische theekommen, bamboe theekloppers en lakwerk theebusjes voor het fijne poeder. Kom zodra het weer kan een kijkje nemen, met aansluitend een lekker kopje thee onder de Japanse kersenbomen op het terras!
 

Hoofdbeeld van deze pagina: Het plukken van theebladeren; Japan; rond 1900; ingekleurde foto; RV-A401-26

Wereldmuseum Amsterdam is een museum over mensen, gevestigd in een van de mooiste oorspronkelijke museumgebouwen van Nederland.

Wereldmuseum Berg en Dal is een museum over mensen, gelegen in de bosrijke omgeving van Berg en Dal.

Het Wereldmuseum in Rotterdam is een museum over culturen in het heden en het verleden.

We stimuleren interdisciplinair onderzoek, gericht op onze internationaal bekende collecties.

Copyright © 2024 Wereldmuseum Leiden