Blogpost 010: Belangrijke stappen in het herstel van de zijde en de blauwe elementen

Het eeuwenoude ambacht van het monteren van kamerschermen is een aaneenschakeling van verfijnde technieken. Het is dan ook een groot genoegen om de vakmensen aan het werk te zien. Dankzij de filming & editing skills van restaurator Andrew Thompson kunnen we dat ditmaal in een video tonen. In deze video is te zien hoe de ontbrekende stukken zijde worden ingevuld.

Video van het invullen van de ontbrekende stukken zijde met dank aan Sydney Thomson en Andrew Thompson van Conservation Studio Restorient:

Er wordt ook hard gewerkt aan allerlei (decoratieve) elementen van het kamerscherm die van oorsprong blauw waren. Zowel de brede afboording van zijden damast, als het smalle brokaatzijden lint rond de schildering, het decoratieve papier aan de achterkant van het scherm, en de kleur van de zee en lucht in de schildering waren allemaal blauw(er). Enkele decoratieve materialen van het oorspronkelijke scherm konden niet gered worden en moeten nieuw vervaardigd worden. Dat is vrij gebruikelijk, en gelukkig zijn er in Japan specialisten die dat kunnen. Naoharu Usami, de restaurator uit Kyoto die een grote steun is in dit project, staat in regelmatig contact met wevers en papiermakers. Zij leveren nieuwe materialen die volgens oude tradities zijn gemaakt. Die materialen zijn allemaal gebaseerd op de oorspronkelijke materialen waaruit de montering van het scherm bestond.  

Het blauw uit de zee en de lucht is helaas behoorlijk verschoten in de afgelopen eeuwen.  We weten dat deze vlakken veel blauwer geweest zijn. Bij ontmanteling van het scherm is dat ook gebleken. Dat is te zien op de foto hieronder, waarin een stukje blauw van de lucht te zien is. Dat is goed bewaard gebleven omdat het achter de decoratieve afboording zat. Daarom heeft het geen lichtschade opgelopen, in elk geval niet in dezelfde mate als de rest van het scherm.  

De blauwe kleur van de zee en van de lucht worden niet geretoucheerd. Dat zou ook in strijd zijn met de huidige restauratie-ethiek, die doorgaans omkeerbaarheid als basisprincipe aanhoudt. Het opnieuw verven van de delen zijde waar het blauw uit vervlogen is, zou een ingrijpende en onomkeerbare behandeling zijn. Het is natuurlijk goed om te accepteren dat de tijd nu eenmaal zijn sporen achterlaat. Echter, het kamerscherm toont een wijds panorama over zee en lucht, waarvan we weten dat het in zijn geheel overwegend blauw is geweest. Het enigszins terugbrengen van blauw in de schildering zou de leesbaarheid en overtuigingskracht van dit meesterwerk enorm ten goede komen.  

Hier doet zich een gedeeltelijke oplossing voor. Zoals gebruikelijk is de zijde waarop de schildering is aangebracht verstevigd met twee lagen dun Japans papier van neutrale kleur. Daardoor is de zijde weer stabiel genoeg om opnieuw op een kamerscherm gemonteerd te worden. Ondanks de dubbele laag verstevigingspapier aan de achterzijde van de zijde zijn de schilderingen nog steeds een beetje doorzichtig. Dat betekent dat de kleur van het nieuwe scherm waarop de schilderingen gemonteerd gaan worden invloed heeft op de algehele aanblik van het werk. De buitenste lagen papier van het nieuwe scherm zijn nu wit, wat zou betekenen dat de schilderingen ook witter uitkomen als ze hier zonder meer op aangebracht worden. Daarom hebben we diverse tests gedaan om te zien wat het effect zou zijn van een derde laag steunpapier, maar dan blauw. Het voordeel van deze aanpak is dat het aanbrengen van deze derde steunlaag omkeerbaar is. Als deze toepassing om wat voor reden dan ook in de toekomst niet (meer) gewaardeerd wordt, dan is het mogelijk om deze terug te draaien zonder de schildering zelf te hoeven behandelen. 

Op de foto hieronder is een van de tests te zien. Van boven naar beneden zien we de zee rond het vierkante eilandje met de Chinese pakhuizen (zie blogpost 006) ; een randje van de donkerblauwe zee waar de oorspronkelijke kleur bewaard is gebleven waar de afboording zat; dan de twee steunlagen neutraal (beigewit) papier; en dan enkele stroken en stukjes donkerblauw papier die er los onder liggen. Het effect is behoorlijk sterk. De kleur van de blauwe zee komt een beetje dichter in de buurt van wat het ooit was en wint aan overtuigingskracht. Mede na consultatie van Naoharu Usami, is uiteindelijk gekozen voor een lichtere kleur blauw steunpapier voor de derde laag. Die gaf in de ogen van alle betrokkenen een nog betere balans tussen zo beperkt mogelijk beïnvloeden van het werk en het versterken van de leesbaarheid ervan.  

Het is ook mogelijk gebleken om het patroon te reconstrueren van de zijden damast die diende als decoratieve afboording rond de schildering, de zogeheten ōberi. Dr. Yuzuruha Oyama van het Tokyo National Museum heeft het weefsel onderzocht. Vervolgens hebben de studio van Usami-san, Shūtokudō en Restorient het patroon gereconstrueerd op basis van de bewaard gebleven segmenten zijde.  

Dit patroon gaat nu opnieuw als monochrome damast geweven worden in Kyoto. De kleur zal gebaseerd worden op het best geconserveerde stukje van de oorspronkelijke zijde, dat om de rand van één van de panelen gevouwen zat en geen of zeer weinig licht te verduren gehad heeft. Op de foto hieronder is het grote verschil te zien tussen de voorkant die een kleine twee eeuwen aan licht opgevangen heeft en de omgeslagen achterkant. Deze afboording zal het origineel dicht benaderen en ook zonder twijfel bijdragen aan een blauwere indruk van het scherm als geheel.  

Ondertussen wordt afgewogen welk decoratieve papier er aan de achterzijde van het scherm gemonteerd zal worden. De keuze voor het patroon, de kleurstelling, en de manier van (her)produceren zal behandeld worden in een volgende blogpost. 

Conservator Oost-Azië Daan Kok en Research Associate RCMC/Japan Davey Verhoeven bloggen maandelijks over de restauratie en over de resultaten van hun onderzoek naar het scherm. Die blogposts zijn te vinden op deze overzichtspagina.